Ο ΑΠΡΙΛΗΣ ΦΕΡΝΕΙ ΣΗΚΩΜΑΡΕΣ

Καλαμπουράκια με το έμπα του πιο σοβαρού μήνα; Βεβαίως. Πρέπει να είσαι πολύ μαλάκας να νομίζεις ότι τυχαία κι έτσι αθώα και συμπτωματικά κόλλησαν την ημέρα του ψέματος με το καλημέρα στον πιο δυνατό μήνα. Ακόμα κι αυτό. Μάλιστα, κύριε. Ακόμα κι αυτό. Ποιο; Λέω ότι ξεφτυλίζουν ακόμα και τον πιο ουσιώδη και χυμώδη μήνα του έτους. Γελοιοποιούν αυτόν ακριβώς το μήνα που έρχονται στη ζωή τα κατ’ εξοχήν ηγετικά άτομα, τα πιο τετράγωνα μυαλά, αυτοί που περισσότερο από κάθε άλλον κατάλαβαν το ψέμα της ζωής, τη ματαιότητα του περάσματος σ’ αυτόν τον πλανήτη.

Και δεν μιλάμε τώρα για ένα έθιμο που πάντα έχει ακροαματικότητα και θεαματικότητα. Σαρώνει, μάλιστα, σ’ όλες τις χώρες το έθιμο της πρωταπριλιάς, το έθιμο να πούμε ένα ψέμα χωρίς να το πάρει χαμπάρι ο άλλος. Και όσο πιο χοντρό είναι το ψέμα με το οποίο θα δουλέψεις τον άλλον τόσο μεγαλύτερη επιτυχία έχει ο ψεύτης. Κάποτε, μάλιστα, τα πολύ παλιά χρόνια γινόντουσαν και αγώνες. Μάλιστα, κύριε. Όπως στο λέω. Υπήρχαν αγώνες για το πιο μεγάλο ψέμα. Και υπήρχε επιτροπή και βαθμολογούσε την επίδοση, δηλαδή τη φαντασία στο ψέμα του κάθε διαγωνιζόμενου παίκτη. Μιλάμε για έθιμο. Για συνήθεια καθιερωμένη, κάθε χρόνο. Αντιληπτό, ότι το ψέμα είναι μέσα στον άνθρωπο. Μέσα στη ζωή του ανθρώπου. Και δεν θα απομακρυνθεί από το ψέμα ο άνθρωπος διότι έχει την ανάγκη του, και το κουβαλάει κανονικά σ’ όλες τις κοινωνίες του, σ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Να μη ξεχνιόμαστε. Απρίλης. Ο μήνας βασιλιάς της Άνοιξης. Και δεν είναι τυχαίο ότι οι Ρωμαίοι, λέω για τους αρχαίους Ρωμαίους, τον Απρίλιο λάτρευαν την θεά. Μην είσαι μαλάκας και με ρωτάς. Ποια θεά. Μία είναι η θεά. Η Αφροδίτη η μουνάρα. Όλες οι άλλες θεές ήταν για άλλες δουλειές. Μία ήταν η κορμάρα για γαμήσι και μπανιστήρι. Μη ξεφεύγουμε. Δεν ξεφεύγουμε.

Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας. Τι είναι αυτό; Είναι ο ορισμός της τραγωδίας. Αυτό είναι το θέμα μας σήμερα. Η πρωταπριλιά. Η ημέρα του Ψέματος. Και όταν θέλεις να μιλήσεις για το Ψέμα δεν μπορεί να αποφύγεις το άλλο, δηλαδή την Αλήθεια. Και μέσα από την αλήθεια του Ψέματος ή μέσα από το ψέμα της Αλήθειας φθάνω στο Ποδόσφαιρο για να καταλήξω στην Τραγωδία. Μέχρι εδώ ήταν η εισαγωγή.

Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας. Ποια τραγωδία; Για ποδόσφαιρο μιλάμε. Τι είναι αυτό που βλέπουμε στο γήπεδο; Θέαμα ή δράμα; Όταν λέω δράμα εννοώ δράση, δρώμενο, όχι Μάρθα Βούρτση, κύριε μαλάκα. Λοιπόν. Όταν παρακολουθείς ποδόσφαιρο έχεις απέναντί σου ένα θέαμα, ένα σώου, ένα έργο προκάτ με αρχή και τέλος ή ένα σκέτη παράσταση που δεν είναι θέατρο; Αν δεν λειτουργεί η μέθεξη, αν δεν υπάρχει η συμμετοχή του κόσμου την ώρα που το δρώμενο εξελίσσεται πάνω στη σκηνή τότε το δρώμενο μένει απλώς σώου και δεν αναδεικνύεται σε θέατρο. Είναι απαραίτητη η συμμετοχή του κόσμου που θα αρχίσει να αγωνιά, να αγριεύει, να θυμώνει, να απορεί, να θαυμάζει, να συναινεί, όλα αυτά τα συναισθήματα περνούν από την σκέψη και σκαρφαλώνουν στην εξέδρα του θεάτρου.

Και πρόσεχε. Άλλο να κάθεσαι από πάνω, από ψηλά, και από κάτω σου να είναι η σκηνή, όπως στα αρχαία θέατρα. Κι άλλο, όπως σήμερα, όπου η πλατεία με τους θεατές είναι πιο κάτω ή, στο ίδιο επίπεδο με τη σκηνή του θεάτρου. Και στο γήπεδο η δουλειά είναι όπως στο αρχαίο θέατρο. Ο θεατής είναι στην εξέδρα και σε ύψος από το χώρο του δρώμενου που από θέαμα έχει σκοπό να μετατραπεί σε θέατρο.

Τι γίνεται στο ποδόσφαιρο; Στην διάρκεια του παιχνιδιού ο άλλος ταυτίζεται με το δράμα, δηλαδή με τη δράση του αγώνος, με τη σκληρότητα, με την ένταση, με το πάθος των παικτών και παρασύρεται, γίνεται κουρέλι ή περιχαρής, οργισμένος ή ευδαίμων. Δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα όπως θα κάτσει. Είναι κυρίως η εξέλιξη του παιχνιδιού, αυτή αιχμαλωτίζει, συναρπάζει. Και ο θεατής όπως τον πάει «η δομή του θεάματος» πάσχει, όσο πάσχει. Τι θέλω να πω;

Στον ομαδικό αθλητισμό, όπως είναι το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, ποικίλουν οι εικόνες. Αντίθετα, τι να σου πει και πόσο να σε κερδίσει π.χ. το αγώνισμα της σφαιροβολίας; Πηγαίνει στη βαλβίδα το κάθε γομάρι και ρίχνει μια βολή και μετά έχει σειρά κάποιο άλλο παιδοβούβαλο να κάνει το ίδιο. Από την άλλη, πώς να αντέξεις να βλέπεις π.χ. για δέκα λεπτά συνέχεια αγώνα δρόμου αντοχής. Οι κούρσες στο στάδιο άντε να είναι υποφερτοί μόνον μέχρι τα 1.500 μέτρα. Όχι παραπάνω.

Ύστερα είναι και ο ρυθμός. Βέβαια. Ποια, δηλαδή, είναι η ταχύτητα της δράσης, της εξέλιξης του δρώμενου. Όπως και ο ορίζοντας του κάθε παιχνιδιού. Άλλο πράμα το ποδόσφαιρο που γίνεται σε γήπεδο ανοικτό και μεγάλο, άλλο το μπάσκετ ή το βόλεϋ που περιορίζεται σε μικρότερο αγωνιστικό χώρο. Ρυθμός και ορίζοντας είναι πολύ βασικά πράγματα.
Η ψευδαίσθηση που έλεγα; Στο ποδόσφαιρο υπάρχει το στοιχείο της προσδοκίας με το οποίο είναι μόνιμα χρεωμένο το θέαμα. Δεν πάει ο άλλος στο γήπεδο με τη σιγουριά ότι θα χάσει η ομάδα του. Όχι, βέβαια. Έχει την ελπίδα, την κρυφή πίστη ότι όλα γίνονται, εννοώ όταν αντιμετωπίζει ισχυρώτερο αντίπαλο.

Ημέρα του ψέματος. Το ποδόσφαιρο δεν έχει ψέμα. Δεν σε κοροϊδεύει το ποδόσφαιρο. Έχει αξία μέσα του και επάνω του το ποδόσφαιρο, αξία και την κρατάει 150 χρόνια. Και παραμένει ο βασιλιάς των θεαμάτων. Και σε ρωτάω. Που οφείλεται η κυριαρχία και η δημοφιλία του ποδοσφαίρου; Δύσκολα πράγματα αυτά. Δεν μπορείς να το προσδιορίσεις. Ακόμα κανένας δεν έδωσε μία στέρεη απάντηση γιατί γαμεί και δέρνει το ποδόσφαιρο και είναι ασυναγώνιστο πρότζεκτ στον αθλητισμό του θεάματος. Απ’ ό,τι θυμάμαι έχω κάνει δύο κυριακάτικα σεντόνια για το Χέρι. Δεν μιλάω για ποδόσφαιρο, δύο σεντόνια εντελώς άσχετα με μπάλα. Κι έχω αναλύσει ότι η υπεροχή του μαλάκα του ανθρώπου απέναντι σ’ όλα τα πλάσματα της γης δεν οφείλεται στο μυαλό του δίποδου αλλά στα χέρια του. Και ο σκύλος και ο σκίουρος αν είχαν χέρια και δάκτυλα ανθρώπινα θα είχαν κατασκευάσει ουρανοξύστες, γέφυρες, κομπιούτερ, τηλεοράσεις. Αυτό το γαμημένο χέρι του ανθρώπου κι όχι το μυαλό του έχει σακατέψει τον πλανήτη. Μη ξεφεύγουμε. Όχι, δεν ξεφύγαμε.

Το ποδόσφαιρο είναι υπερθέαμα διότι παίζεται με το πόδι. Στο ποδόσφαιρο φεύγει η πρωτοβουλία από το χέρι. Δεν θα είχε επιτυχία το ποδόσφαιρο ως θέαμα, ως δρώμενο, αν παιζόταν με το χέρι. Αυτή η απόλυτη πρωτοβουλία στο πόδι είναι το μέγα ατού του ποδοσφαίρου. Για δοκίμασε να εργαστείς με το πόδι; Αστεία πράγματα. Για κάνε τις δουλειές που έχεις να κάνεις, να διαβάσεις εφημερίδα, να πιεις καφέ, να πληκτρολογήσεις το κομπιούτερ με το πόδι. Τι γίνεται; Δεν θα σε ακούνε τα δάκτυλα του ποδιού. Δεν θα πραγματώσουν το σχετικό μήνυμα του εγκεφάλου. Λες και είναι ατέλειωτη η απόσταση που χωρίζει τον εγκέφαλό σου από τα πόδια σου. Σε κανένα ακροβατικό, σε καμία επιδεξιότητα δεν μπορεί να συγκριθεί η ανωτερότητα του χεριού από το πόδι. Κι όμως. Κι ακριβώς αυτό. Όλη η γοητεία του ποδοσφαίρου βρίσκεται στο πόδι. Το ποδόσφαιρο, όμως, χρειάζεται και το κεφάλι, και το σώμα ολόκληρο να πειθαρχεί.

Η πρώτη φορά που ο άνθρωπος αφαιρεί το πρώτο λόγο από τον φυσικό του σύμμαχο, δηλαδή από το χέρι, γίνεται με την γέννηση του ποδοσφαίρου. Ποια η Αλήθεια του ποδοσφαίρου; Η ικανότητα. Όλοι μπορούν να κλωτσάνε, όμως μόνον ο ένας στους δέκα παίζει μπάλα. Στο μπάσκετ η πρόσβαση είναι ευκολώτερη. Οι έξι στους δέκα μπορούν να παίξουν μπάσκετ.

Τι είπε ο Κορνήλιος Καστοριάδης; Σπουδαία γεγονότα συμβαίνουν και περνάνε στο ντούκου. Γεγονότα σημαντικά και δεν συγκινούν. Αντίθετα, αρκεί ένα λάθος διαιτητή και να συντελεσθεί μία σφαγή, να πέσουν νεκροί. Αυτό σημαίνει κατάπτωση, αποφαίνεται ο μέγας Καστοριάδης. Λάθος είναι ο κύριος. Γιατί; Διότι το ποδόσφαιρο, το θέαμα ποδόσφαιρο μιλάει κατ’ ευθείαν στη ψυχή, όχι στο πνεύμα. Το πνεύμα δεν φανατίζει, ούτε μνησικακεί. Το πνεύμα είναι πνεύμα και επειδή είναι πνεύμα δεν εξαγριώνει. Δεν μιλάω για το δήθεν πνεύμα. Το αληθινό πνεύμα παρατηρεί και επιτηρεί. Το πνεύμα δεν έχει μέσα του ανταλλακτικές ιδιότητες, ούτε μπαίνει στη λογική της αντιπαροχής. Κρατάει τη ταυτότητά του μετέχοντας, όχι συμμετέχοντας.

Το πνεύμα δεν ταυτίζεται με το αντικείμενο. Όπως η ψυχή. Μιλάμε για το πνεύμα, όχι για πνευματισμούς, όχι για ψυχισμούς. Δεν πέθανε κανένας για τις σκέψεις του Αριστοτέλη. Ούτε έδωσε το αίμα της ψυχής του για την αλήθεια του Σωκράτη. Στο Ζάλογγο πήδηξαν από το βράχο οι Σουλιώτισσες, γιατί; Αριστοτέλης, Πλάτων, Σωκράτης, αυτοί οι γίγαντες απευθύνθηκαν στα πεδία του πνεύματος, όχι στα γήπεδα της ψυχής. Άλλο πνευματικότητα, άλλο ψυχισμός.

Αριστοτελικός, σου λένε, Σωκρατικός. Ενώ αυτόν που συμφωνεί με τον Μαρξ, πως τον χαρακτηρίζουν; Μαρξιστής, σου λέει. Λενινιστής. Οι καταλήξεις έχουν τεράστια σημασία. Άλλο το –ικός, άλλο το –ιστής. Το –ιστής και το –ισμός υποδηλώνουν ψυχισμό ή ψυχωτισμό. Και τμήμα του ψυχισμού είναι η νοσηρότητα.

Παραγωγ-ικός. Πνευματ-ικός. Στω-ϊκός. Ρομαντ-ικός. Αυτά υποδηλώνουν ενέργεια και ανήκουν στη σφαίρα του πνεύματος.

Άλλος ο πνευματικός, άλλος ο πνευματισμός. Ασχολείται με την εκδίωξη του κακού πνεύματος, με τους εξορκισμούς. Ο πνευματισμός εμφιλοχωρεί στο χώρο της ψυχής. Και τότε από πνευματικός γίνεται πνευματισμός, αποκτά κι αυτός ιδιότητες ψυχής.

Το βάρυνα το πράμα;

April Fool’s day. Έτσι λένε την πρωταπριλιά οι μαλάκες οι Άγγλοι. Ημέρα της πλάκας, δηλαδή. Της ανοησίας. Της τρέλας. Ε, δεν είναι ξεφτύλα αυτό; Τη πρώτη ημέρα της χρονιάς να την γελοιοποιείς. Διότι ξέχασα να το πω αυτό. Τον μεσαίωνα είχε καθιερωθεί αρχή του έτους, δηλαδή πρωτοχρονιά ήταν η πρώτη Απριλίου. Φοβερά πράγματα, κύριε. Μόνον απ’ αυτό και χωρίς να το πας βαθειά το πράμα μπορεί και ο τελευταίος μαλάκας να καταλάβει πόσο για πλάκα τον είχαν τον λαό. Σα να ξυπνάς το πρωί και πριν καλά καλά ξεκινήσεις την ημέρα σου να γελάς σα μαλάκας. Ή να σε βλέπουν οι άλλοι και να γελάνε μαζύ σου. Αυτό είναι το μήνυμα. Έλα μωρέ, δεν είναι σοβαρή ιστορία η ζωή. Γιατί; Διότι τους συμφέρει ο μαλάκας λαός να παραμένει μαλάκας. Καραγκιόζης. Να μη βλέπει το δράμα της ζωής, τη τραγωδία της ζωής, αλλά να τη βγάζει με την κοροϊδία της ζωής, με τη ξεφτύλα της ζωής.

Κι έρχεται το ποδόσφαιρο, αυτό το άγιο πράμα, και παίρνει την εκδίκηση το πόδι από το χέρι. Και τι λέει το πόδι στο χέρι; Εσύ, καταραμένο χέρι, κατέστρεψες τη γη, ενώ εγώ το πόδι μαγεύω τον κόσμο με το ποδόσφαιρο. Φοβερά πράγματα σου λέω. Αν ο καριόλης ο άνθρωπος δεν είχε χέρια τότε θα ''ενοχλούσε'' τη φύση οικολογικά και περιβαλλοντικά όσο ο πίθηκος και η αστακοκαραβίδα. Δεν θα την ενοχλούσε, δηλαδή. Αυτό το γαμημένο χέρι έχει ξεπατώσει τον πλανήτη, που με τον Απρίλιο όλη η φύση ανάβει για τα καλά τον έρωτα για την σάρκα και την αγάπη για τη ζωή.

Και είναι ξανθός ο Απρίλης, για να κάνουμε ταμείο. Βέβαια, Ούτε μελαχροινός και μελαγχολικός, καστανός, γκρίζος και μαύρος. Όχι, ποτέ. Με τον Απρίλη ξεκινά ο χορός της πλάσης και μετά τη νάρκη του χειμώνα βαράνε οι μεγάλες καύλες, οι ξαφνικές σηκωμάρες. Πώς να αγνοηθούνε αυτά τα πράγματα; Αυτά τα επικίνδυνα πράματα. Βάλε στον μαλάκα το καλαμπούρι και άστον να τη βρει με τα χωρατά και δεν τρέχει τίποτα αν καβαλήσει καμία στρογγυλόκωλη παρθένα.

Η κονόμα θέλει σταθερότητα και ηρεμία. Δεν θέλει εγέρσεις και εξεγέρσεις, στάσεις και επαναστάσεις, κινήματα και σηκώματα. Όχι, τέτοια πράγματα. Έτσι, ακριβώς την εποχή που η φύση και ο φυσικός άνθρωπος είναι στο αστερισμό του ξεσπάσματος, στήθηκε το καλαμπούρι της πρωταπριλιάς. Να λες ψέματα. Να αποδέχεσαι το ψέμα διότι, λέει, το επιβάλλει το έθιμο. Και μέσα στο κόλπο όλοι και πρώτα απ’ όλα οι εφημερίδες που κάθε πρωταπριλιά κυκλοφορούν μ’ ένα ψέμα, με μία ψεύτικη είδηση. Και στα γράφω αυτά το 2002. Καρκινική γραφή. Νούμερο που διαβάζεται και από μπροστά και από πίσω. Μετά από εκατόν δέκα χρόνια θα επαναληφθεί αυτό. Το 2112.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ στη φυλλάδα Μάρτιο του 2002

Διαβαστε ακομα:

Η ΠΙΟ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ...