ΜΑΣΚΑ ΦΟΡΕΣΑΝ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ
01/03/2020
•
Πρόσωπο. Τι μπανίζεις στο πρόσωπο; Δεν βλέπω τίποτα, αν εξαιρέσεις τα μάτια. Η μύτη π.χ, του συγκεκριμένου ατόμου δεν λέει τίποτα, ποιος ακριβώς είναι ο συγκεκριμένος τύπος. Ούτε τα μάγουλά του ή τα χείλη του προδίδουν το χαρακτήρα του. Κανένα μέτωπο και πηγούνι αποκαλύπτουν τις σκέψεις του. Μόνο στα μάτια διαβάζεις τα πάντα. Ό,τι έχει μέσα του ο άλλος.
Το μπράτσο κάτι έχει να δείξει. Την ηλικία του προσώπου. Αν είναι γυμνασμένος ο τύπος. Αν είναι εργάτης ή αριστοκράτης. Το ίδιο η κοιλιά, όπως η κωλοτρυπίδα του. Το πρόσωπο, μείον τα μάτια, σε κρατάει στο σκοτάδι.
Η μάσκα είναι να κρύβει τα μάτια. Μόνο τα μάτια. Ο αποδυτηριάκιας δεν έχει σκοπό σήμερα να μιλήσει για τα μάτια, όπως στο παρελθόν έχει αφιερώσει σεντόνι για το γυναικείο στήθος, ένα άλλο σημείο του ανθρώπινου σώματος. Σήμερα παίζουμε με την μάσκα και την Ιστορία της από τότε που ο άνθρωπος ήταν πρωτόγονος. Οπωσδήποτε η μάσκα δεν αφορά μονάχα τις απόκριες και το καρναβάλι.
Ξεχνάμε, λοιπόν, το πρόσωπο, και το προσωπείο. Ουδεμία σχέση με τη μάσκα. Ξεκινάμε από τη λέξη. Είπαμε. Οι λέξεις, πέραν από την ιερότητα τους, έχουν και την αλήθεια τους. Πάτος δεν υπάρχει. Δεν γνωρίζεις, δηλαδή, πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε μια λέξη, πότε διαφοροποιήθηκε, πότε μετασχηματίστηκε και πώς τελικώς εννοιολογήθηκε. Είπαμε. Στην πορεία των αιώνων λίγες λέξεις, και μόνον οι ελληνικές, κράτησαν την αρχέγονη πληρότητά τους, αλλά και πάλι ουδείς μέχρι σήμερα είναι σε θέση να σημαδέψει το ξεκίνημά τους.
Μάσκα. Τίποτα δεν είναι ξεκαθαρισμένο, ώστε να γνωρίζεις ποιος λαός, ποιος πολιτισμός, ποιος πούστης και γιατί την έβαλε στο παιχνίδι και την ονομάτισε έτσι. Αν, βέβαια, δεχθούμε ότι πρωτάρχισε να κάνει καριέρα η λέξη από τότε κι όχι από χθες και προχθές του τότε. Τέλος πάντων. Μην κολλήσουμε εκεί. Προέρχεται, λένε, από τη λατινική ρίζα Mask. Όχι, λένε, είναι αραβικό πράμα. Γι’ αυτό μπολιάστηκε η καταγωγή της λέξης στο ισπανικό Mascara, αν κι αυτό προέρχεται από την ισπανική διάλεκτο. Και οι Άγγλοι ίσως μας πουν ότι είναι δική τους η λέξη, ότι αυτοί την κατασκεύασαν, την παρασκεύασαν, τη διόρθωσαν, διότι κάποιες βασιλικές γιορτές με τη συμμετοχή των αυλικών τις αποκαλούσαν Μάσκ. Είπαμε.
…Τι είπαμε; Αυτά τα προσπεράσουμε γιατί το σεντόνι οφείλει να ακουμπήσει την ουσία του πράγματος. Την ουσία της ουσίας του πράγματος. Δεν γαμιούνται τα μάτια. Δηλαδή; Δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε τη φύση γιατί τα έφτιαξε έτσι τα μάτια. Γιατί τα έστησε στο πρόσωπο. Γιατί έδωσε από δυο στον καθένα μαλάκα. Εδώ κρίνουμε τον άνθρωπο, όχι τη μάνα φύση και τον παππού τον Θεό. Ούτε η φύση πρόσταξε Φτιάξτε μάσκες, ούτε ο Θεός. Ο άνθρωπος επινόησε τη μάσκα. Και ο μαλάκας όχι μόνον τη φοράει από τότε που γεννήθηκε στη γη, εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αλλά φόρεσε τη μάσκα και στους θεούς, και στον Θεό.
Φοβερά πράγματα. Δεν έχουν ειπωθεί ποτέ στον αιώνα. Από κανέναν. Ότι ο άνθρωπος φόρεσε μάσκα στον Θεό. Όλα θα τα πούμε. Με το νι και με το σίγμα. Και θα τα εξηγήσουμε. Γιατί ο μαλάκας έφτιαξε τη μάσκα. Δεν μιλάμε για την κουκούλα, ούτε για το φερετζέ, το κράνος και την περικεφαλαία. Μιλάμε μόνον για τη μάσκα. Εδώ έφθασε, κύριε μαλάκα μου, μια ολόκληρη κοινωνία, ένας λαός χώρας εξουσίας, πραγματικής πλανηταρχίας στην εποχή της, να κυκλοφορούν από το πρωί μέχρι το βράδυ με τη μάσκα στα μάτια. Τι είναι αυτό; Και γιατί γινόταν στη Βενετία; Μην ακούσω μαλακίες. Μιλάμε σοβαρά. Για να εκφράσεις άποψη στο σεντόνι χρειάζεται η γνώμη σου να πατάει στη γνώση. Παπαρολογίες απαγορεύονται. Λοιπόν.
Οι Ενετοί ήταν αυτοκρατορία. Οι γαμάω στους αιώνες τους. Ήλεγχαν οικονομικά και πολιτικά τον τότε γνωστό κόσμο. Λεφτά ατέλειωτα. Πολιτισμός, θρησκεία, εμπόριο, στρατός, τέχνη, και γαμώ οι πρώτοι. Και μέσα στην καθημερινότητα της πόλεως – κράτους της Βενετίας η πολυφορεμένη μάσκα. Φοβερά πράγματα. Ο αποδυτηριάκιας φρονεί ότι στην ιδεώδη κοινωνία όλοι οι άνθρωποι επιβάλλεται να φορούν μάσκες. Επειδή μόνον με τη μάσκα βγαίνει η αλήθεια του άλλου, ο ανθρώπινος πουστισμός. Και κτυπιέται η υποκρισία. Πρόσεξε!
Το μπράτσο κάτι έχει να δείξει. Την ηλικία του προσώπου. Αν είναι γυμνασμένος ο τύπος. Αν είναι εργάτης ή αριστοκράτης. Το ίδιο η κοιλιά, όπως η κωλοτρυπίδα του. Το πρόσωπο, μείον τα μάτια, σε κρατάει στο σκοτάδι.
Η μάσκα είναι να κρύβει τα μάτια. Μόνο τα μάτια. Ο αποδυτηριάκιας δεν έχει σκοπό σήμερα να μιλήσει για τα μάτια, όπως στο παρελθόν έχει αφιερώσει σεντόνι για το γυναικείο στήθος, ένα άλλο σημείο του ανθρώπινου σώματος. Σήμερα παίζουμε με την μάσκα και την Ιστορία της από τότε που ο άνθρωπος ήταν πρωτόγονος. Οπωσδήποτε η μάσκα δεν αφορά μονάχα τις απόκριες και το καρναβάλι.
Ξεχνάμε, λοιπόν, το πρόσωπο, και το προσωπείο. Ουδεμία σχέση με τη μάσκα. Ξεκινάμε από τη λέξη. Είπαμε. Οι λέξεις, πέραν από την ιερότητα τους, έχουν και την αλήθεια τους. Πάτος δεν υπάρχει. Δεν γνωρίζεις, δηλαδή, πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε μια λέξη, πότε διαφοροποιήθηκε, πότε μετασχηματίστηκε και πώς τελικώς εννοιολογήθηκε. Είπαμε. Στην πορεία των αιώνων λίγες λέξεις, και μόνον οι ελληνικές, κράτησαν την αρχέγονη πληρότητά τους, αλλά και πάλι ουδείς μέχρι σήμερα είναι σε θέση να σημαδέψει το ξεκίνημά τους.
Μάσκα. Τίποτα δεν είναι ξεκαθαρισμένο, ώστε να γνωρίζεις ποιος λαός, ποιος πολιτισμός, ποιος πούστης και γιατί την έβαλε στο παιχνίδι και την ονομάτισε έτσι. Αν, βέβαια, δεχθούμε ότι πρωτάρχισε να κάνει καριέρα η λέξη από τότε κι όχι από χθες και προχθές του τότε. Τέλος πάντων. Μην κολλήσουμε εκεί. Προέρχεται, λένε, από τη λατινική ρίζα Mask. Όχι, λένε, είναι αραβικό πράμα. Γι’ αυτό μπολιάστηκε η καταγωγή της λέξης στο ισπανικό Mascara, αν κι αυτό προέρχεται από την ισπανική διάλεκτο. Και οι Άγγλοι ίσως μας πουν ότι είναι δική τους η λέξη, ότι αυτοί την κατασκεύασαν, την παρασκεύασαν, τη διόρθωσαν, διότι κάποιες βασιλικές γιορτές με τη συμμετοχή των αυλικών τις αποκαλούσαν Μάσκ. Είπαμε.
…Τι είπαμε; Αυτά τα προσπεράσουμε γιατί το σεντόνι οφείλει να ακουμπήσει την ουσία του πράγματος. Την ουσία της ουσίας του πράγματος. Δεν γαμιούνται τα μάτια. Δηλαδή; Δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε τη φύση γιατί τα έφτιαξε έτσι τα μάτια. Γιατί τα έστησε στο πρόσωπο. Γιατί έδωσε από δυο στον καθένα μαλάκα. Εδώ κρίνουμε τον άνθρωπο, όχι τη μάνα φύση και τον παππού τον Θεό. Ούτε η φύση πρόσταξε Φτιάξτε μάσκες, ούτε ο Θεός. Ο άνθρωπος επινόησε τη μάσκα. Και ο μαλάκας όχι μόνον τη φοράει από τότε που γεννήθηκε στη γη, εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αλλά φόρεσε τη μάσκα και στους θεούς, και στον Θεό.
Φοβερά πράγματα. Δεν έχουν ειπωθεί ποτέ στον αιώνα. Από κανέναν. Ότι ο άνθρωπος φόρεσε μάσκα στον Θεό. Όλα θα τα πούμε. Με το νι και με το σίγμα. Και θα τα εξηγήσουμε. Γιατί ο μαλάκας έφτιαξε τη μάσκα. Δεν μιλάμε για την κουκούλα, ούτε για το φερετζέ, το κράνος και την περικεφαλαία. Μιλάμε μόνον για τη μάσκα. Εδώ έφθασε, κύριε μαλάκα μου, μια ολόκληρη κοινωνία, ένας λαός χώρας εξουσίας, πραγματικής πλανηταρχίας στην εποχή της, να κυκλοφορούν από το πρωί μέχρι το βράδυ με τη μάσκα στα μάτια. Τι είναι αυτό; Και γιατί γινόταν στη Βενετία; Μην ακούσω μαλακίες. Μιλάμε σοβαρά. Για να εκφράσεις άποψη στο σεντόνι χρειάζεται η γνώμη σου να πατάει στη γνώση. Παπαρολογίες απαγορεύονται. Λοιπόν.
Οι Ενετοί ήταν αυτοκρατορία. Οι γαμάω στους αιώνες τους. Ήλεγχαν οικονομικά και πολιτικά τον τότε γνωστό κόσμο. Λεφτά ατέλειωτα. Πολιτισμός, θρησκεία, εμπόριο, στρατός, τέχνη, και γαμώ οι πρώτοι. Και μέσα στην καθημερινότητα της πόλεως – κράτους της Βενετίας η πολυφορεμένη μάσκα. Φοβερά πράγματα. Ο αποδυτηριάκιας φρονεί ότι στην ιδεώδη κοινωνία όλοι οι άνθρωποι επιβάλλεται να φορούν μάσκες. Επειδή μόνον με τη μάσκα βγαίνει η αλήθεια του άλλου, ο ανθρώπινος πουστισμός. Και κτυπιέται η υποκρισία. Πρόσεξε!
Προσπαθώ να τα πω χωρίς να τα μπερδέψεις. Πρώτον. Το παγκόσμιο σύμβολο του θεάτρου είναι η μάσκα. Βέβαια. Επειδή οι ηθοποιοί φορούσαν μάσκες στο θέατρο της αρχαίας Ελλάδος. Εδώ, στην Ελλάδα γεννήθηκε το θέατρο και τότε, οι άνδρες ηθοποιοί έπαιζαν και τους γυναικείους ρόλους. Άρα, και γι’ αυτό ήταν απαραίτητη η μάσκα. Κυρίως, όμως, για άλλον λόγο ο ηθοποιός φορούσε τη μάσκα.
Το γυμνό πρόσωπο, δηλαδή χωρίς μάσκα, καταδικασμένο είναι να μη ξεπερνά την καθημερινότητα. Ο Σοφοκλής, όπως ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης φτιάξανε τραγωδίες στις οποίες παίζουν μέσα βασιλιάδες και ήρωες, Θεοί και άνθρωποι υποκύπτουν στην τρέλα, γίνονται δολοφόνοι στυγεροί, τέλος πάντων η ζωή, η μοίρα, τούς ξεχωρίζει. Η μάσκα, λοιπόν, βοηθάει τον ηθοποιό να προκαλέσει το δέος στον θεατή κι αυτός να αντιμετωπίζει ως ξεχωριστό άτομο τον ήρωα της τραγωδίας.
Σε μια πινακίδα στη Βενετία, την παγκόσμια πόλη της μάσκας σήμερα, διαβάζεις: «Ο άνθρωπος δεν είναι ο πραγματικός εαυτός του…, με τη μάσκα θα σου πει ποιος είναι, ποια η αλήθεια του». Μεγάλη κουβέντα αυτή. Μεγάλη αλήθεια αυτή. «Κάνε σήμερα αυτό που δεν θα τολμούσες στη ζωή σου χωρίς τη μάσκα». Κι έρχεται η άλλη πουτάνα, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο φοβερός αυτός τύπος, και σου λέει «Για να σου πει την αλήθεια κάποιος χρειάζεται την μάσκα…». Έτσι είναι. Όταν είναι εξασφαλισμένη η ανωνυμία, η απόκρυψη της ταυτότητος, τότε ο άλλος απελευθερώνεται και κάνει και λέει πράγματα που αληθινά γουστάρει.
Τι είναι το θέατρο; Υποκρισία. Κάποιος, δηλαδή, παριστάνει τον άλλον. Ο ηθοποιός παίζει ένα ρόλο. Όχι τον εαυτό του. Γίνεται άλλος εαυτός. Είσαι μαλάκας, αποδυτηριάκια. Η μάσκα δηλώνει ελευθερία. Κυρίως αυτό. Όχι υποκρισία. Ο άνθρωπος υποκρίνεται χωρίς την ασφάλεια της μάσκας. Διστάζει, έχει δισταγμούς, επιφυλάξεις, φρένα, όρια, χωρίς τη μάσκα.
Το γυμνό πρόσωπο, δηλαδή χωρίς μάσκα, καταδικασμένο είναι να μη ξεπερνά την καθημερινότητα. Ο Σοφοκλής, όπως ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης φτιάξανε τραγωδίες στις οποίες παίζουν μέσα βασιλιάδες και ήρωες, Θεοί και άνθρωποι υποκύπτουν στην τρέλα, γίνονται δολοφόνοι στυγεροί, τέλος πάντων η ζωή, η μοίρα, τούς ξεχωρίζει. Η μάσκα, λοιπόν, βοηθάει τον ηθοποιό να προκαλέσει το δέος στον θεατή κι αυτός να αντιμετωπίζει ως ξεχωριστό άτομο τον ήρωα της τραγωδίας.
Σε μια πινακίδα στη Βενετία, την παγκόσμια πόλη της μάσκας σήμερα, διαβάζεις: «Ο άνθρωπος δεν είναι ο πραγματικός εαυτός του…, με τη μάσκα θα σου πει ποιος είναι, ποια η αλήθεια του». Μεγάλη κουβέντα αυτή. Μεγάλη αλήθεια αυτή. «Κάνε σήμερα αυτό που δεν θα τολμούσες στη ζωή σου χωρίς τη μάσκα». Κι έρχεται η άλλη πουτάνα, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο φοβερός αυτός τύπος, και σου λέει «Για να σου πει την αλήθεια κάποιος χρειάζεται την μάσκα…». Έτσι είναι. Όταν είναι εξασφαλισμένη η ανωνυμία, η απόκρυψη της ταυτότητος, τότε ο άλλος απελευθερώνεται και κάνει και λέει πράγματα που αληθινά γουστάρει.
Τι είναι το θέατρο; Υποκρισία. Κάποιος, δηλαδή, παριστάνει τον άλλον. Ο ηθοποιός παίζει ένα ρόλο. Όχι τον εαυτό του. Γίνεται άλλος εαυτός. Είσαι μαλάκας, αποδυτηριάκια. Η μάσκα δηλώνει ελευθερία. Κυρίως αυτό. Όχι υποκρισία. Ο άνθρωπος υποκρίνεται χωρίς την ασφάλεια της μάσκας. Διστάζει, έχει δισταγμούς, επιφυλάξεις, φρένα, όρια, χωρίς τη μάσκα.
Η ζωή είναι ένα ψέμα. Ένα παραμύθι. Υποχρεώνεται ο άλλος να έχει αυτή τη συμπεριφορά, να πνίγει τις επιθυμίες του, επειδή του λείπει η μάσκα. Ο μέγας Μπρεχτ είχε μόνιμα στο γραφείο του μια μάσκα, τη μάσκα του κακού. Παρένθεση…
…Υπάρχουν πολλές μάσκες. Όχι μόνον θεατρικές. Καρναβαλίστικες. Παιχνιδιάρικες. Διασκεδαστικές. Παιδικές. Υπήρχαν και οι νεκρικές μάσκες. Οι ερωτικές. Οι συνωμοτικές. Ακόμα και οι κυνηγετικές. Ακριβώς. Πριν χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι φορούσαν τέτοιες μάσκες με σκοπό να τρομοκρατήσουν τα ζώα που κυνηγούσαν.
…Γιατί ο Μπέρτολτ Μπρεχτ ήθελε να βλέπει τη μάσκα του κακού; Επειδή μέσω αυτής της μάσκας, που εξέφραζε την κακή πλευρά του ανθρώπου, τη δύναμη του κακού απέναντι στο καλό, ο Γερμανός ήθελε να κρατάει μια πνευματική επαφή με την τραγική ύπαρξη του διπόδου. Αυτού του καταδικασμένου πλάσματος να σκέπτεται περισσότερο το κακό, να πράττει περισσότερο κακό, παρά καλό στον άλλον.
Ποιος ήταν ο Χριστός; Αυτός που ήταν. Και ο Βούδας; Κι αυτός ήταν αυτός που ήταν. Και ο Μωάμεθ. Το ίδιο. Και στους τρεις ο άνθρωπος φόρεσε μάσκα. Ακόμα και στον Θεό τον ίδιο ο άνθρωπος ο οποίος στους αρχαίους χρόνους, από την προϊστορία και δώθε, πάντα φορούσε μάσκα σ’ όλες τις θρησκευτικές και λατρευτικές του τελετές. Πανάρχαια ιστορία η μάσκα, λοιπόν. Και ποια η μάσκα που φόρεσαν οι άνθρωποι στον Θεό;
…Στη Βενετία η κατασκευή της μάσκας είναι υψηλή τέχνη. Τα μυστικά της τα γνωρίζει μόνον ο κατασκευαστής της. Μάσκες από διαφορετικό υλικό, ύφασμα,πηλό, ξύλο, γύψο, δέρμα. Μάσκες περίτεχνες, χειροποίητες, χρωματιστές, με σχέδια. Η μάσκα να λειτουργεί το μυστήριο, οπωσδήποτε. Ακόμα και στις μάσκες του περίφημου βενετσιάνικου καρνάβαλου. Υπάρχουν, λέει, μάσκες που διώχνουν τα κακά πνεύματα. Μάσκες ειδικές για τις τελετουργίες γονιμότητος. Και για τις μαγείες προκειμένου να βρέξει.
Ο μύθος που συνοδεύει έναν άγιο, έναν προφήτη, τον ίδιον τον Θεό είναι η μάσκα του. Ρωτάω. Τον έχει δει κανένας τον Θεό; Κανένας. Ούτε ο Χριστός και ο Μωάμεθ με τα ματάκια τους έχουν δει τον Θεό. Κι όμως, ο άνθρωπος είναι βέβαιος ότι ο Θεός αυτό θέλει, ότι ο Χριστός αυτός είναι, ότι ο Μωάμεθ αυτά είπε. Δεν είναι μαλάκες οι άνθρωποι να βγάλουν τη μάσκα που έχουν φορέσει στους Θεούς, γιατί φοβούνται μήπως δουν άλλα πρόσωπα; Επειδή έτσι κι όχι αλλοιώς τους θέλουν τους Χριστούς και τους Βούδες και τους Μωάμεθ, τους φόρεσαν μάσκες και παίζουν στα σίγουρα με τα υπερβατικά όντα που δημιούργησαν. Όταν λέμε ότι τους φόρεσαν μάσκα εννοούμε ότι τους φαντασιώνονται όπως τους βολεύει.
Ο Ζορό και ο Μπάτμαν, και ο Σπάιντερμαν φοράνε μάσκα. Ποιος είναι ο κίνδυνος; Λέω, αν τους βγάλεις τη μάσκα. Ο κίνδυνος είναι να απογοητευτείς αν τρακάρεις πρόσωπο πρόσωπο με κάποιον χάλια, έναν πίτουρα. Με κάποιον που δεν θα σου γεμίζει το μάτι, να σταματήσεις να τον θεωρείς τον Ζορό τον εκδικητή και τιμωρό. Μήπως ο Μπάτμαν και ο Σπάιντερμαν δεν είναι όργανα του καλού, αλλά τσιράκια μιας μεγάλης δύναμης που διεκδικεί εξουσία και γι’ αυτό κοπανάνε τους κακούς, άλλης ανταγωνιστικής συμμορίας.
Φοβερά πράγματα. Μασκαπαγόρευση. Δηλαδή; Όπως λέμε ποτοαπαγόρευση. Νόμο φτιάξανε τον 13ο αιώνα στην κοσμοκράτειρα Βενετία και απαγορεύσανε με περιοριστικούς όρους τη χρήση της μάσκας. Αργότερα, μετά από 100 χρόνια, όποιος κυκλοφορούσε νύχτα με μάσκα τον συλλαμβάνανε και τον μαστιγώνανε στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Τελικά, οριστικά και ξεκάθαρα, το 1608 βγήκε το φιρμάνι με τη ρητή απαγόρευση της μάσκας. Σήμερα; Το πράμα παίζει μόνο τουριστικά. Ελάτε να διασκεδάσετε στην πόλη της γόνδολας και των δόγηδων με το καλύτερο καρναβάλι. Και στους αγώνες μεταμφιεσμένων στα μπαλ μασκέ ντυθείτε Αρλεκίνος και Κολομπίνα. Με σερπαντίνες και κομφετί. Μαλακίες, δηλαδή.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 01.03.2009